Ana Səhifə
Elaqe
Yarışma
Sayğaç
ANKET SORĞU
Sual-Cavab
Daxil Ol - Qeydiyyatdan Keç
Coğrafiya Neyi Öyrenir ?
Gűneş Radiasiyası
Coğrafi keşfler
Kartoqrafik proyeksiyalar
Materiklerin relyefi
Süxurlar
Materiklerin İqlimi
Qitelerin Ehalisi
Qitelerin Daxili Suları (gölleri , çayları )
Asiya Ölkeleri
Avropanın Ölkeleri
Cenubi Amerika Ölkeleri
Şimali Amerika Ölkeleri
Afrika Ölkeleri
Avstraliya Erazisi
Maraqlı Faktlar
Coğrafi Koordinatlar
Okean Dibinin Relyefi
Okeanlar
Yeraltı Servetler
Şeffaf Küre - Atmosfer
Atmosfer Tezyiqi
Turizm
Xeritelerin Tesnifatı
Hidrosfer
Okeanologiya
ÇAY VE GÖL
Işıqlanma Qurşaqları
Meteor
Planet Nedir ?
Xarici Planetler
Daxili Planetler
Video Dersler
Azerbaycan
Yerin fəal tektonik təbəqəsi
Qədim quru və su sahələri
Fərqlənən Ölkələr
 

Meteor

Meteor

Merge-arrows.svg 

Meteor

Bir meteorit planetdə ortaya çıxan və Yer atmosferindən, Dünya səthindən və ya başqa bir planetdən təsirlənən bir kometa, asteroid və ya meteoroid kimi bir cismdən meydana çıxan sağlam bir parçadır. Cisim atmosferə daxil olduqda, atmosferik qazlarla sürtünmə, təzyiq və kimyəvi qarşılıqlı təsirlər kimi müxtəlif amillər istiliyə səbəb olur və bu enerjiyi yayır. Sonra meteor olur və yanğın top təşkil edir; Həm də atəş ulduzu və ya düşən ulduz kimi tanınır; Astronomlar ən parlaq nümunələri "bolides" adlandırırlar. Atmosferə giriş və meteoritlərin təsiri çox dəyişir.

Meteorit atmosfer keçdikdə və ya Yerə təsir edərkən müşahidə olunan bir meteorit düşümüdür. Bütün digərləri meteoroloji tapıntılar kimi tanınırlar. 2016-cı ilin aprelinə qədər dünya koleksiyonlarında nümunələri olan 1400 şahid var idi. 38660-dan çox sənədli meteorit aşkar edilmişdir.

Meteoritlər ənənəvi olaraq üç əsas kateqoriyaya bölünmüşdür: qaya asteroidləri, əsasən silikat minerallardan ibarət olan qayalar; Dəmir-nikelin böyük miqdarda tərkibində olan dəmir meteoritləri; Həm metalik, həm də qayalı materialları olan daşlı dəmir meteoritləri. Müasir təsnifat sxemləri qrupları meteorit strukturları, kimyəvi və izotop tərkibi və mineralogiya ilə fərqləndirir. 2 mm-dən kiçik olan meteoritlər mikrometeorit kimi təsnif edilir. Xarici dağıdıcı meteoritlər başqa bir göy cisimlərinə təsir edən obyektlərdir. Ayda (3) və Marsda tapıldılar .

Meteorite find 2kg Tamdakht 1.jpg
 

Yer atmosferinə daxil olduqda bir çox meteorit qırılır. Tipik olaraq ildə beş ildən on ilədək azalma müşahidə edilir və sonra xilas edilir və elm adamları tərəfindən tanınır. Bir neçə meteorit böyük təsir kraterləri yaratmaq üçün kifayət qədər böyükdür. Bunun əvəzinə onlar adətən terminalın sürətində səthə çatırlar və ən kiçik çuxuru meydana gətirirlər.

 Böyük meteoritlər hipervisor sürətinin təsir kraterinin arxasına düşməsinə səbəb olan qaçış sürətinin (ikinci kosmik sürət) əhəmiyyətli bir hissəsi ilə yerə zərbə edə bilərlər. Krater tipi ölçüsü, tərkibi, parçalanma dərəcəsi və təsir gücünün giriş buraxılışından asılı olacaq. Bu cür toqquşmaların gücü potensialların yayılmasına gətirib çıxarır. Dünyada ən çox hipervisiyalı krater hadisələri, pozulmadan atmosferi asanlıqla keçə bilən dəmir meteoritləri ilə əlaqədardır. Dəmir meteoritlərinin krater nümunələri Barringer Meteor Crater, Odessa Meteor Crater, Wabar Craters və Wolfe Creek Crater; Dəmir meteoritləri bu kraterlərin hamısı ilə bir yerdə tapılır.

Meteor  - (meteoridlər, meteorlar, meteoritlər) Yer kürəsinin atmosfer qatına daxil olarkən görünən iz buraxan xırda səma cisimləridir.Meteorid- Yer atmosferindən kənarda,meteor -Yerin atmosferində ( meteor- yunan sözü olub- havada  hadisə deməkdir), meteorit isə yerə düşən  səma cismidir. Adətən bu cisimlər atmosferə daxil olarkən sürtünərək yüksək temperaturadək qızır, parçalanır və  buxarlanaraq yox olurlar. Lakin müəyyən tərkibli və böyük həcmli meteorlar (bolidlər) atmosfer qatını keçərək, Yer səthinə düşür. Asteroidlərin toqquşması, kometlərin parşalanması zamanı yaranırlar. Asteroidlərin bir-biri ilə toqquşması, kometlərin Yerlə toqquşması, kometlərin dağılması və s. nəticəsində planetlər arası fəzada çoxlu miqdarda toz yığışır. Bu toz əsasən eklipti-ka müstəvisində sıxlaşır. Toz hissəcikləri Yer atmosferinə düş-dükdə tormozlanır, sürtünmədən qızır, əriyir və qarşısına gə-lən molekul və atomları ionlaşdırır və atmosferdə qısa müd-dətli işıqlanma yaradır, buna "meteor" deyilir.  

Meteorlar atmosferə daxil olan toz hissəcikləridir. Atmosferdən kənarda meteorid, atmosferə daxil olan zaman meteor, yer səthinə düşdükdə meteorit adlanır.

Böyük həcmli meteor  düşərkən səmada möhtəşəm qörüntülər yaradır. Bundan əlavə meteorların qüvvətli partlayışlar törətdiyi də məlumdur. Belə ki, 30 iyun 1908-ci ildə Rusiya Federassiyasının Tunquska adlanan ərazisində güman edilən meteor partlayışı nəticəsində 6000 kvadrat kilometr meşə sahəsi yanıb məhv olmuşdur. Cisimlər kosmosdan planetimizə - Yer atmosferinə düşür və  sürtünərək qeyri-bərabər qızdığından Yerin səthinə çatmadan  atmosferdə parçalanır. Gün ərzində ortalama 5-15 sayda meteorit düşür. İl ərzində düşən bir neçə min meteoritdən təxminən 400-500 ədədi Yer səthinə  çatır. Bəzən bunlar toz şəklində də yerə düşərlər. Meteorlar müəyyən bir sürətli Yer atmosferinə daxil olurlar. Sürətləri bir çox amillərdən asılı olaraq dəyişə bilər. Ən yavaş olan meteor saatda 36000 km( 1 saniyədə 1000m)  sürətlə atmosferə girər. Bu sürət bir F-16 döyüş təyyarəsinin maksimum sürətindən 15-16  dəfə böyük   sürəti ifadə edər. Yüksək sürətli meteorlar bu sürətdən 7 dəfə və  daha çox  sürətlidir. Meteorlar gözlə görünə bilirlər. Xalq arasında “ulduz düşməsi”  adlandırılan hadisə, əslində, meteoridlərin Yer atmosferinə girməsi nəticəsində sürtünmə nəticəsində yaranaraq parçalanması və buxarlanmasıdır.  Böyük meteorlar gecə atmosferə girdiklərində işıq saçdığından gözlə görülə bilər. Müşahidə edilən  ən böyük meteorit Alaskaya ərazisinə  və ikinci ən böyük meteoritin düşdüyü yer  isə Türkiyədir. Ağrı Doğubeyazıtta olan bu meteor təxminən 60 metr dərinliyində və 30 metr diametrində bir çuxurun yaranmasına səbəb olmuşdur. Əgər düşən zaman meteoriddən geriyə nəsə qalırsa, o, meteoritə adlanır.

   Meteoridin atmosferə düşüb yanması nəticəsində alınan alovlu şar isə bolid adlanır. Meteoritlər, adətən, dəmir , daş olmaqla və hər ikisinin üç qrupa  bölünurlər. Dəmir meteoritlər 90% dəmirdən, daş meteoritlər isə silisium, maqnezium, dəmir və digər elementlərdən təşkil olunublar.

Bu cisimlər Günəş ətrafında dolanan asteroid və komet parçalarıdır. Meteoroidlər və asteroidlər arasında böyük fərq yoxdur, sadəcə birincilər daha kiçik ölçülüdürlər.

   Azərbaycan ərazisində Qazax rayonu ərazisinə,Ağcabədi rayonunun Hindarx bölməsinə və nəhayət ,  Yardımlı rayonu ərazisinə isə  kütləsi 127 kq olan meteorit düşmüşdür.



Bugün 16 ziyaretçikişi burdaydı!
 


Sehifeni beyendiniz?
Beli 93,65%
Xeyr 6,35%
63 toplam oy:


 
Bu web sitesi ücretsiz olarak Bedava-Sitem.com ile oluşturulmuştur. Siz de kendi web sitenizi kurmak ister misiniz?
Ücretsiz kaydol